Λιλή Ζωγράφου, η Αλήτισσα των τεχνών

«Αχ, μωρέ Λιλή, που πήγες και μας πέθανες...». Και τώρα, τι θα κάνουμε; Ποιος θα τους τα λέει χύμα; Ποιος θ’ αναστατώνει τις κυράτσες και τους βολεμένους; Μεγάλη ζημιά μας έκανες μωρέ Λιλή... Αρχόντισσα κυρά... Μάνα... Αδελφή... και Φως!

Τι πρόλογο να γράψω; Τι να πω; Το ξέρω! κάπου θα ’σαι τώρα, θα με βλέπεις και θα γελάς, θα με κοροϊδεύεις: «Τι κάθεσαι κι ασχολείσαι μαζί μου ρε κουτό!» θα σκέφτεσαι... «και χάνεις και τον ύπνο σου για μένα. Εγώ καλά πέρασα, εσύ δες τι θα κάνεις...».*

Τι μπορεί να πει κανείς για την γυναικά αυτή; Ποιες λέξεις ταιριάζουν σε μια γυναίκα που τίμησε το γένος της, την ταξική της καταγωγή κ τον ρόλο που η ίδια διάλεξε να παίξει μέσα από την πεζογραφία, την δημοσιογραφία, την ιστοριογραφία, την λογοτεχνία, την ποίηση, το θέατρο, τις τέχνες εν γένει, με τον πιο ειλικρινή, μεστό, αγωνιστικό τρόπο.

Μια αλήτισσα αληθινή, μια μεροκαματιάρισα της τέχνης του επαναστατικού ζην. Γεννημένη το ΄22, πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με τη συλλογή διηγημάτων "Αγάπη" το 1949. Πολυταξιδεμένη στην ανατολική κ κεντρική Ευρώπη, υπήρξε πνεύμα ατίθασο που ύψωνε πάντα το ανάστημά της δεν χαραμιζόταν σε ανθρώπους και καταστάσεις, που η ίδια δεν εκτιμούσε. Στο επίκεντρο της ριζοσπαστικής κ καυστικής πένας της, βρίσκεται πάντα η γυναίκα, τα προβλήματα της και οι αγώνες της για χειραφέτηση και ανεξαρτησία. "Είμαι παθιασμένη αντιφεμινίστρια για τον απλό λόγο ότι είμαι ευτυχής που γεννήθηκα γυναίκα", δήλωσε μετά το τελευταίο βιβλίο της. Έκαμε τρεις γάμους και απέκτησε μια κόρη, την ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη.

"Αν ξαναγινόμουν 20 χρονών, θα ξεκινούσα από τις κορυφές των βουνών αντάρτης, ληστής, πειρατής να ανοίξω τα μάτια εκείνων που δέχονται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα τους όσο και εκείνων που εθελοτυφλούν.

Αν κ τα τσιτάτα πολλές φορές μπορούν να διαστρεβλώσουν όσα κάποιος ήθελε να πει μέσα από τα κείμενα που πάρθηκαν, σας τα παραχωρώ, όπως κ εγώ τα βρήκα, προς προβληματισμό, αναμόχλευση ιδεών κ προτύπων, προς ένα ταξίδι ανατροπής!

Για τους Έλληνες
"Οι Εβραίοι είχαν την ευφυΐα της προοπτικής. Το ίδιο και οι Γάλλοι. Δηλαδή τι το γεννάει αυτό, τι το προκαλεί αυτό δεν έχει σημασία. Άλλοι είναι οι λόγοι που οι Γάλλοι έχουν αυτή τη τεράστια προοπτική και που λειτουργούν με σαράντα χρόνια προοπτική, το οποίο είχαν και οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες. Ο Αδριανός έκανε σχέδια για όταν θα καταχτούσανε και θα ησύχαζαν την ανεξημέρωτη Γερμανία. Πως θα προέκτεινε την αυτοκρατορία του ως εκεί, ως τα ψηλά, ως τη Βόρεια Θάλασσα. Λοιπό καταλαβαίνετε ότι οι Έλληνες είναι οι μόνοι που δεν έχουν καμία προοπτική, δεν σέβονται και δεν εκτιμούν τίποτα που κάνει ο προηγούμενός τους. Απόδειξη ότι έρχονται στην κυβέρνηση και τα χαλούνε όλοι που έφτιαξαν οι προηγούμενοι"

Για τους πολιτικούς
"Οι εκάστοτε κυβερνώντες, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και μετά, δεν είχανε κανένα πατριωτικό συναίσθημα γιατί δεν είχαν επίγνωση για την Ελλάδα που κυβερνούσαν. Δηλαδή δεν ήξεραν το ποιόν, δεν ήξεραν το ζυμάρι της Ελλάδας ποιο είναι. Δεν το πονούσαν, δεν το πονούν ακόμα και τώρα."

Για τους άνδρες
"Δεν τους βρίζω τους άνδρες, τους θεωρώ υπεύθυνους, για την απόγνωση της ανθρωπότητας"

Για τις γυναίκες
"Τις γυναίκες δεν τις θωρώ Αγίες, τις θεωρώ ηλίθιες. Με συγχωρείς τις θεωρώ σχεδόν ηλίθιες. Υποκρίτριες, ανασφαλείς, ανειλικρινείς."

Για τα γυναικεία πρότυπα
"Από την μαντάμ Κιουρί ως τη Μελίνα. Μιλάω για δυο διαφορετικές γυναίκες: η Μελίνα ήταν ο αφρός, η μαγεία, που κάθε γυναίκα θα ήθελε να ταυτιστεί μαζί της. Η Κιουρί ήταν ένας μεστός άνθρωπος από διανόηση. Δύσκολο να βρεις τα στοιχεία της μιας και της άλλης στην ίδια γυναίκα"

Για τα αρνητικά γυναικεία πρότυπα
"Οι γυναίκες που πάνε σ 'έναν άντρα σκόπιμα, σ 'έναν άντρα ηλικιωμένο και κάνουν ότι σπαρταρούν στην αγκαλιά του. Ένα τέτοιο πρότυπο θα έλεγα είναι η Δήμητρα."

Για το φεμινισμό
"Ο φεμινισμός θα πει καθολική απελευθέρωση. Ο φεμινισμός όπως εννοείται στην ιστορική παράδοση, είναι ένα είδος επανάστασης φυλετικής.
Εγώ δεν αισθάνθηκα ποτέ μακριά από τους άντρες, δεν αισθάνθηκα να διεκδικώ κάτι από τους άντρες και να μην το πήρα.
Είμαι παθιασμένη αντιφεμινίστρια για τον απλό λόγο ότι είμαι ευτυχής που γεννήθηκα γυναίκα. Και τι θα γινόμουν πως θα 'παιρνα τόσες και τέτοιες ηδονές αν δεν υπήρχαν οι άντρες."

Για τη γνώση
"Η μεγάλη γνώση δεν αποκτιέται μόνο με βιώματα, ας μην κοροϊδευόμαστε. Η μεγάλη γνώση αποκτιέται με διάβασμα, με μελέτη ή έστω να βρίσκεσαι σε ένα περιβάλλον υψηλής καλλιέργειας. Και δεν νομίζω ότι η γνώση αποκτιέται τόσο εύκολα. Η γνώση είναι δύσκολο πράγμα και εκεί που μας πληγώνει είναι να βλέπουμε τους Έλληνες τόσο ανίδεους."

Για το γήρας
"Δεν έρχεται με τα χρόνια. Έρχεται με τις δυνάμεις μου.
"Δεν έχω, λοιπόν, πια δυνάμεις, για να έχω ένα μεγάλο σκυλί."

Για το θάνατο
"Με συμπαθάτε, αλλά το θάνατο τον έχω χεσμένο"

«Δίνω την εντύπωση ότι μισώ και όμως γράφω στίχους ακριβής αγάπης»


Και μια συνέντευξη της Γυναίκας

Έξω βρέχει δυνατά-της αρέσει η βροχή. Η δαντελένια κουρτίνα είναι τραβηγμένη, οι σταγόνες πέφτουν με δύναμη στο κάγκελο του μπαλκονιού, από κει και πέρα υπάρχει το γκρίζο της καταιγίδας και πίσω τα σκοτεινά παράθυρα της απέναντι πολυκατοικίας-τυπικό σκηνικό του κυριακάτικου απομεσήμερου. Καθόμαστε στο σαλόνι ενός τυπικού διαμερίσματος στον 5ο όροφο μιας πολυκατοικίας της οδού Διδότου, που εκείνη το έχει μεταμορφώσει σ'ένα ξεχωριστό σπίτι. Με τα παλιά έπιπλα, τα σπάνια ξυλόγλυπτα κουρτινόξυλα, τα βανετσιάνικα ποτήρια στον μπουφέ, τους καθρέφτες με τις υπέροχες κορνίζες, τους πίνακες, τις φωτογραφίες και τα πορτραίτα ανθρώπων στις άσπρες επιφάνειες των τοίχων - στο γραφείο ο Γεφτουσένκο, ο Κάφκα, ο Υβ Μοντάν, ένας αγαπημένος φίλος που έφυγε για πάντα, ο Τζέρεμυ Άιρονς, αλλού η Γκρέτα Γκάρμπο-η ζωή της όλη σκέφτομαι σε κύκλους επάλληλους...

Η ίδια γεμάτη από το άρωμα αυτής της ζωής, τον διαχέει στον χώρο. Μου λέει να κοιτάξω έναν πίνακα του Μιγάδη-την Κυρία με τα Ροζ-να τον κοιτάξω απλώς, τίποτε άλλο...Στη «γωνιά» της, εκεί που δέχεται τους φίλους της, ο καναπές και οι πολυθρόνες, με τα μαλακά κεντημένα μαξιλάρια, είναι ντυμένα με ένα ξεθωριασμένο βυσσινί βελούδο , το παλιό ανάκλιντρο πιο κει, το 'χει από τη μάνα της. Ζει μόνη με τον κεραμιδόγατό της, τον Πόπη, την περσική της γάτα, την ωραία κι απόμακρυ Ντορέτα, και το σκύλο της, τον Μπόνυ, ένα ηλικιωμένο πομεράνιαν. Είναι παρόντες όλοι, ο καθένας με το στυλ του, στην κουβέντα, την αγγίζουν, την κοιτάζουν, υπάρχει συντροφικότητα, συνενοχή...

Φοράει μαύρο παντελόνι και γκρι πουκάμισο, τα μαλλιά της είναι γκρίζα, μου κάνει εντύπωση η επιδερμίδα της, λεπτή και διάφανη. Καπνίζει συνέχεια και πίνει βότκα σιγά, σιγά, γουλιά γουλιά. Με κοιτάζει με δυνατά, ήσυχα μάτια, αυτή που η λέξη που θα ταίριαζε στη ζωή της είναι «τρικυμία» ή θύελλα. Εικοσιπέντε βιβλία-μυθιστορήματα και δοκίμια «ανατρεπτικά»-στάση ανατρεπτική και συμπεριφορά προκλητική απέναντι στο «κατεστημένο», μια κόρη , η ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη, μεγάλοι έρωτες, τρεις γάμοι, τρεις απόπειρες αυτοκτονίας. Το μυθιστόρημά της «Η Αγάπη Άργησε μια Μέρα» γίνεται σήριαλ από τον Κώστα Κουτσομύτη, ανοίγοντάς της και τον δρόμο της τηλέορασης.

-Είναι σημαντικό αυτό για σας;

-Όχι δεν είναι καθόλου σημαντικό αυτό για μένα. Κατ'αρχήν, διότι εγώ δεν αποβλέπω στο να πουλήσω από την τηλεόραση. Το βιβλίο κυκλοφορεί τρία χρόνια και εξακολουθεί να είναι μπεστ σέλερ , έφτασε τα 130.000 αντίτυπα και έχει διαβαστεί από πολύ περισσότερους βέβαια, έκανε τον κύκλο του. Η συμφωνία για την τηλεοπτική μεταφορά του κλείστηκε όταν πρωτοκυκλοφόρησε, σήμερα δεν θα το έδινα. Πέρα από αυτό είμαι πάρα πολύ επιφυλαχτική ως προς την απόδοση.

-Εσείς τι θέλατε να πείτε με το βιβλίο;

-Έχει σημασία να σας πω πώς το έγραψα αυτό το βιβλίο. Είχα στη Νεάπολη της Κρήτης, το χωριό όπου γεννήθηκε ο πατέρας μου, κάτι θειάδες, πρώτες ξαδέλφες δικές του, επτά τον αριθμό, όπου και στο βιβλίο, που ήταν όλες γεροντοκόρες. Τραγικές φυσιογνωμίες που εγώ τις λάτρευα και τις έκλεβα. Πήγαινα στο σπίτι τους, εγώ που δεν είχα σχέση με κανένα συγγενή, κι έκλεβα την ποιότητά τους, έκλεβα το υλικό τους, έκλεβα την υπόστασή τους την τόσο μακρινή από μας και έλεγα πως κάποτε θα τις γράψω.

-Πώς δεν είχατε σχέση με κανένα συγγενή σας;

-Ήμουν αντισυγγενική. Διότι η ζωή που ζούσα εγώ δεν ήταν της εγκρίσεως του καθώς πρέπει κόσμου. Κι εγώ ανήκα σε μια καθωσπρέπει οικογένεια.

-Τι κάνατε δηλαδή;

-Είχα καταρχήν ξεφύγει, με τα μέτρα και τις αντιλήψεις της εποχής, απ΄το σπίτι μου, απ΄την οικογένεια μου. Είχα εραστές με το τσουβάλι, είχα σχέσεις ελεύθερες. Ο πατέρας μου, που ήταν δημοσιογράφος, εκδότης μιας μεγάλης εφημερίδας στην Κρήτη, κι έγινε μετά υπουργός Τύπου στην κυβέρνηση Τσουδερού, με απειλούσε και μου απαγόρευε να κυκλοφορώ στην πλατεία Συντάγματος, γιατί εκεί κοντά ήταν το στέκι του. Μου έλεγε ότι αν με δει, έχει το περίστροφό του επάνω του και θα με σκοτώσει.

-Τον αψηφούσατε;

-Ε, είχα μεγαλώσει αρκετά πια για να πιστεύω αυτούς τους παλικαρισμούς, αλλά φοβόμουν τον μπαμπά μου. Γιατί ήταν ικανός να μου δώσει και δυο σκαμπίλια στη μέση της πλατείας. Από το άλλο μέρος, η μαμά μου και οι τρεις αδελφές μου-μεγαλύτερες μου, καλλονές όλες, αλλά απάντρευτες-δεν μου συγχωρούσαν την ανεξαρτησία μου αυτή και με κατηγορούσαν για πουτάνα. Θεωρούμουν η ντροπή της οικογένειας.

-Οι θείες από την Κρήτη σας αποδέχονταν;

-Στις θείες επειδή ήταν μεγαλομανείς-κι αυτό το στοιχείο που το έχω έντονο στο βιβλίο, φοβάμαι ότι ότι δεν το'χει πιάσει ο σκηνοθέτης-άρεσε πάρα πολύ που ασχολιόμουν με τα γράμματα και τις κολάκευε ότι πήγαινα στο χωριό να τις δω. Ζούσαν σε ένα σπίτι παλιό σαν κι αυτές , παμπάλαιες όλες, με δέρματα τρυφερά, ωραία, ανήλιαγα, χλωμά, φιλντισένια κάποτε ...Και πριν από τρία περίπου χρόνια, οι δυο αδελφές μου μ'έκαναν να καθίσω κάτω και να τις περιγράψω.

-Με ποιόν τρόπο;

-Αρρώστησαν κι επειδή, μισότρελες καθώς ήταν, δεν ανέχονταν κανέναν ξένο να τις περιποιείται, έπεσαν στα χέρια μου να τις νταντεύω και να τις προσέχω, αυτές που με κατάγγελναν και με κατηγορούσαν σαν πουτάνα ως την τελευταία τους στιγμή. Τέλος πάντων, όταν προχώρησαν οι αρρώστιες τους, είπα: «Λιλή, πρέπει να σωθούμε, πρέπει να βρούμε κάτι άλλο να σκεφτόμαστε εκτός από την Ιωάννα και την Έλσα». Και τότε είπα «θα γράψω τις θείες». Κάθισα λοιπόν στο γραφείο μου και άρχισα να εκμαιεύω το μυθιστόρημα. Αλλά, βέβαια, έβρισκα ένα στοιχείο δύσκολο σ 'αυτό, διότι η ερημιά δεν έχει υπόθεση. Η ερημιά δεν περιγράφεται.

-Δεν υπήρξε δηλαδή Ιταλός;

-Όχι καλέ, παρθένες πεθάνανε και οι έξι απ 'τις εφτά αδελφές! Τον εφηύρα τον Ιταλό, κατ αρχήν, διότι κάποιος έπρεπε να πηδήξει εκεί μέσα. Διότι έπρεπε να δημιουργηθεί υπόθεση.

-Γίνεται ήδη μια συζήτηση αν το μυθιστόρημα είναι «φεμινιστικό» ή «αντιφεμινιστικό»...

-Δεν δικαιώνει τις γυναίκες αυτό το μυθιστόρημα, εγώ βρίσκω ότι συντρίβει τις γυναίκες. Βέβαια έχω ξεφτιλίσει και τους άντρες, τα αδέλφια τουλάχιστον της οικογένειας ξεφτιλίζονται. Μαλάκες βγαίνουνε.

-Είστε φεμινίστρια;

-Όχι εγώ δεν είμαι φεμινίστρια. Αντιπαθώ τον όρο, αντιπαθώ την ηλίθια χρησιμοποίησή του στην Ελλάδα, από την Μάργκαρετ Παπανδρέου ξεκινώντας, η οποία είχε γίνει ηγέτης των επαναστατημένων γυναικών, ενώ έτρωγε το κέρατο σύννεφο κι ανεχόταν τα πάντα. Η κυρία Μάργκαρετ Παπανδρέου ξεφτίλισε το κίνημα των γυναικών, το οποίο εγώ δεν θα το έλεγα φεμινιστικό. Ονειρεύομαι να μην πεθάνω, αν δεν βρω ένα όνομα που να εκφράζει τον φεμινισμό, ένα ελληνικό όνομα όμως –θα 'θελα πολύ να έχω αυτή την ευρεσιτεχνία.

-Γιατί αυτό το πάθος;

- Διότι από την αρχαία Ελλάδα ξεκίνησε η καταδίκη της γυναίκας. Όταν σκεφτείτε ότι οι Αρχαίοι Έλληνες είναι υπεύθυνοι για την ταπεινωτική συμπεριφορά που επιβλήθηκε παγκόσμια κατά της γυναίκας, θα καταλάβετε ότι είναι ντροπή να λέμε το φεμινιστικό κίνημά μας για να κερδίσουμε την αξιοπρέπεια μας απέναντι στους αρσενικούς.

-Πέρα από το πάθος και τα πάθη, προοπτική ισότιμης προσέγγισης των δυο φύλων βλέπετε να υπάρχει;

Ναι διότι πιστεύω ότι οι άντρες θα πάψουν να είναι τόσο υπερφίαλοι, τόσο εγωιστές ώστε να θέλουν η κατάκτηση μιας γυναίκας να είναι ο θρίαμβός τους. Θα γίνουν σεμνοί ώστε να χρειάζονται και αυτοί μια γυναικεία συντροφιά.

Συνέντευξη της Λιλής Ζωγράφου στην Όλγα Μπακομάρου στο περιοδικό «Γυναίκα» τεύχος Μαρτίου 1997. Αναδημοσιεύεται όπως μας την παραχώρησαν σε μάθημα στο Πανεπιστημίο.

Στην υγεία σου Γυναίκα, στις υγείες μας Αντάρτισσα!

* από http://zwgrafou.bravehost.com/

** άλλες πηγές www.enet.gr, www.komvos.edu.gr